13 Οκτωβρίου 1904 – Ο θάνατος του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά (βιβλιοπροτάσεις)

[…] Στις 28 Αυγούστου ο Καπετάν Μίκης Ζέζας διέβη τα σύνορα, συνοδευόμενος από αρκετούς Μακεδόνες, Λάκωνες και Κρήτες, και στα μέσα Σεπτεμβρίου στρατοπέδευσε στην περιοχή της Καστοριάς. Στις 13 Οκτωβρίου του 1904 εισήλθε στο χωριό Στάτιστα για να αναπαυτεί αυτός και οι άνδρες του. Όμως, ο Βούλγαρος αρχικομιτατζής Μήτρος Βλάχος, προκειμένου να τον βγάλει από τη μέση, ειδοποίησε τις οθωμανικές αρχές. Επί τόπου κατέφθασε ισχυρό στρατιωτικό απόσπασμα, αποτελούμενο από 150 άνδρες και στη συμπλοκή που ακολούθησε, ο Παύλος Μελάς τραυματίστηκε σοβαρά στην οσφυϊκή χώρα και μετά από μισή ώρα άφησε την τελευταία του πνοή.
Το κεφάλι του αποκόπηκε από τους συμπολεμιστές του και τάφηκε στο ναό της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι. Το σώμα του παραδόθηκε από τις οθωμανικές αρχές στον μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό (Καραβαγγέλη) και τάφηκε στον βυζαντινό ναό των Ταξιαρχών στην Καστοριά, όπου αναπαύεται και η κάρα του από το 1950. Στον ίδιο ναό έχει ταφεί και η σύζυγός του Ναταλία, κατ’ επιθυμίαν της.
Ο θάνατος του Παύλου Μελά έγινε γνωστός στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου και συγκλόνισε την κοινή γνώμη, λόγω του ακέραιου και αγνού χαρακτήρα του ανδρός, αλλά και του γνωστού ονόματος της οικογένειάς του, που είχε μεγάλους δεσμούς με τη Μακεδονία και την κοινωνία των Αθηνών. Η θυσία του σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, που κορυφώθηκε με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913.

Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/807 © SanSimera.gr

Παύλος Μελάς

Σε κλαίει λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι! Πανάλαφρος ο ύπνος σου· του Απρίλη τα πουλιά σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά, και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες. Πλατιά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρνεις εκεί και σβεις γοργά. Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατιά τη δείχνεις, και τη φέρνεις σαν πιο κοντά! Κωστής Παλαμάς

Ο θάνατος του Παύλου Μελά στις εφημερίδες της εποχής

Κάντε κλικ σε κάθε εικόνα για να δείτε λεπτομέρειες του βιβλίου.

Θέλει κανείς να μιλή για κείνον που αγάπησε του φαίνεται πως έτσι τον ξαναφέρνει κοντά του, στη ζωή. Από ένα τέτοιο αίσθημα γράφηκε αυτό το βιβλίο. Ύστερα ήλθαν οι ακόλουθες σκέψεις, που χωρίς αυτές το βιβλίο τούτο ίσως δε θα δημοσιεύονταν. Όλοι τον έχουν ακούσει “ο Παύλος Μελάς που σκοτώθηκε στη Μακεδονία”. Αλλά πώς να τον φαντάζωνται τον Παύλον όσοι δεν έζησαν μαζί του; Όσο περνά ο καιρός, τόσο πιο αφηρημένα τ’ όνομά του συμβολίζει τον Έλληνα ήρωα του Μακεδονικού αγώνα. Αλλ’ όταν ο κόσμος ιδή κάποιον έτσι, τον βλέπει περισσότερο σαν ιδέα, σαν έκτακτη πράξη και χάνει το συναίσθημα πως ο ήρως του ήταν κι εκείνος άνθρωπος. Αυτό φέρνει εύκολα πολλούς να πιστέψουν πως οι ίδιοι και η ζωή τους είναι ξένοι και άσχετοι με ό, τι λέγομε ηρωικό. Και τότε η ζωή ασχημίζει και στην ψυχή μας κατασταλάζει του ξεπεσμού η κακία και η λύπη. Γι’ αυτό είναι καλό να ξέρη κανείς πώς ήσαν και πώς έζησαν πραγματικά οι ήρωές του. Θα ιδή ότι από νουν ανθρώπινο, από ανθρώπινη καρδιά, που αγωνιούν και πονούν τις πιο πολλές ώρες, όπως του καθενός μας ο νους και η καρδιά, βγαίνουν σιωπηλά οι μεγαλύτερες ιδέες και οι πράξεις, οι γνωστές και οι άγνωστες, που αψηφούν την ηδονή και το θάνατο. Και ο καθένας, στις χειρότερες στιγμές, δε θα ξεχνά πως ο άνθρωπος γεννιέται ηρωικός, ο άνθρωπος ο αδύνατος που ανέκαθεν, παλεύοντας με τη φύση, εδημιούργησε τον πολιτισμό. Δε θα ξεχνά την ανθρώπινη αξία ούτε για τον εαυτό του ούτε για τους άλλους. Και η αγάπη και ο σεβασμός για τον εαυτό μας και για τους άλλους θα υψώνουν έμορφη, δημιουργική, βαθιά χαρούμενη τη ζωή. Το βιβλίο αυτό, που γράφηκε από τον πόθο να ξαναφέρη στη ζωή τον Παύλο Μελά, έχει με πολλά ιδιωτικά του γράμματα και αρκετές λεπτομέρειες για να ιδή ο καθένας πώς πραγματικά ήταν αυτός και η ζωή του. Έτσι θα βοηθήση ίσως να ξανάβρη ο αναγνώστης το ηρωικό που, λίγο πολύ, κάθε άνθρωπος έχει μέσα του όποιος και να είναι. Ο Παύλος Μελάς αγωνίσθηκε για να μην καταστρέψουν οι Βούλγαροι τον τρόπο του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι που λέγεται Ελληνισμός. Άλλοι θ’ αγωνισθούν κατά μεγαλύτερων εχθρών. Άλλοι για τη συντήρηση της οικογένειας, του γένους, για τη θρησκεία, για την επιστήμη, για την τέχνη. Όλους μπορεί να τους βοηθήση, να τους στηρίξη στις ώρες τις αδύνατες. Γιατί όλες οι ευγενικές ιδέες έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους. Και καμιά δεν προκόβει χωρίς ηρωισμό.

Η Μακεδονία και ο Παύλος Μελάς (Ηλίας Μπακόπουλος)

Παύλος Μελάς, Ωραίος ως Έλλην (Μίτση Πικραμένου)

Παύλος Μελάς: ένας ήρωας με βαρύ για την Ελλάδα όνομα. Το ίνδαλμα της νεότερης Ιστορίας μας. Με το αίμα του στέριωσε τον Μακεδονικό Αγώνα. Ένας νέος άνθρωπος με πολλές ικανότητες και προσόντα, που έχασε τη ζωή του χωρίς να έχει εξακριβωθεί μέχρι σήμερα πώς ακριβώς σκοτώθηκε. Υποθέσεις κάνουμε μόνο για τον άδικο χαμό του. Τα ερωτήματα πολλά, πάμπολλα. Πώς κάποιος με καταγωγή από την Ήπειρο ασχολήθηκε με τον Μακεδονικό Αγώνα; Πώς μπόρεσε να εγκαταλείψει την οικογένειά του και να προσφέρει τα πάντα για τη Μακεδονία; Ποια η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντί του; Πώς αντιδρούσαν τότε οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι στις προσπάθειες απελευθέρωσης της Μακεδονίας; Η συγγραφέας του πολύ πετυχημένου βιβλίου “Η κυρία με τα μαύρα” (Η βιογραφία της Πηνελόπης Δέλτα) μας δίνει μια νέα μυθιστορηματική βιογραφία, που συγκεντρώνει και ενοποιεί όλες τις ως τώρα γνωστές πληροφορίες για τον Παύλο Μελά, για την οικογένειά του, τους φίλους και τους γνωστούς του, καθώς και για τους ανθρώπους που καθόρισαν θετικά ή αρνητικά τη ζωή του. Παρουσιάζονται σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση οι δραστηριότητές του, οι σκέψεις και τα συναισθήματά του και σκιαγραφείται το πορτρέτο ενός νέου ανθρώπου, ενός συνηθισμένου και καλομαθημένου αστού, που κατόρθωσε, χωρίς να τρέφει ανάλογες φιλοδοξίες, να γίνει ίνδαλμα και να παραμείνει ως τις μέρες μας.

“Σε κλαίει λαός…” (Συλλογικό έργο)

Ενενήντα χρόνια μετά το θάνατο του Παύλου Μελά, ο τόπος μας δείχνει να στερείται του ζωοποιού ήθους που λειτουργούσε ως αυτονόητος άξονας αναφοράς. Μέχρι, πρότινος (μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες) το ήθος και η πράξη του Παληκαριού αναγνωρίζονταν και σε άλλους χαρισματικούς του λαού μας. Σήμερα ίσως μοιάζει ρομαντικό να περιμένει κανείς τέτοιες δοξαστικές αποκοτιές. Γι` αυτό, πέραν του χρέους να μνημονεύσομε έναν μεγάλο άνδρα της νεώτερης ιστορίας μας, είναι ανάγκη να θυμηθούμε με τι ψωμί τράφηκε ο κόσμος αυτού του τόπου, να ξανασυλλαβίσουμε την αλφαβήτα της κοινής μας συνείδησης. Στο βιβλίο ανθολογούνται κείμενα της Ναταλίας Π. Μελά, του Ίωνος Δραγούμη, του Γεωργίου Μόδη, της Γαλάτειας Σαράντη, του Γιώργου Δέλιου, του Παύλου Τσάμη, της Ελένης Κιτσοπούλου-Θέμελη, του Γιώργου Ιωάννου και του Νίκου Μπακόλα. Ανθολογούνται επίσης δημοτικά της εποχής και ποιήματα των Στέφανου Δάφνη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Κωστή Παλαμά, Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου και Κυριάκου Χαραλαμπίδη. Προηγείται όλων εισαγωγικό κείμενο του ανθολόγου Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου.

Α΄ Πανδυτικομακεδονικοί Αγώνες “Παύλος Μελάς” (Συλλογικό έργο)

Ο Μακεδονικός Αγώνας (Χρήστος Νεράντζης)

Η Μακεδονική θύελλα (M. Paillarès)

Επιμέλεια βιβλιοπροτάσεων – Βιβλιογραφική έρευνα:
Χαράλαμπος Αντωνόπουλος, εκπαιδευτικός MSc