«Εγώ Πασά δεν σκιάζομαι και Τούρκους δεν φοβούμαι
Και θα σας κάνω πόλεμο για να σας πολεμήσω
Γιατί ταχιά απ’ τη Ζάκυνθο θα’ ρθεί ο Κολοκοτρώνης
Τότε θα ιδείτε βρε σκυλιά και σεις παλιομουρτάτες
Θα ιδείτε τις χανούμισσες μ’ όλους τους φερετζέδες
Να ιδείτε πως σας κάνουμε εμείς οι Πλαπουταίοι!…»

Μ’ αυτό το ποίημα η Ηλειακή Δημοτική Μούσα υμνεί τα κατορθώματα των κλεφτών, αρματολών και ανδρειωμένων Ελλήνων που δεν άντεχαν τη σκλαβιά των Οθωμανών και πίστεψαν  στη μεγάλη απόφαση του ξεσηκωμού.

Μετά την κατάληψη των Κάστρων Χλουμουτσίου (1460) που υπερασπίζονταν ο Θωμάς Παλαιολόγος και του Σανταμερίου (1461)  που υπερασπίζονταν ο Γραίζας Παλαιολόγος  η Ηλεία αποτέλεσε επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  Ο Ελληνικός πληθυσμός μειώθηκε δραματικά από τις συνθήκες. Έτσι πέρασε η μαύρη πρώτη περίοδος της Τουρκοκρατίας για την Ηλεία, μια ομιχλώδης και σκοτεινή περίοδος 227 ετών 1460-1687.

Οι συγκρούσεις  των Τούρκων και  Ενετών, σταμάτησαν το 1575 αλλά ξανάρχισαν 110 χρόνια μετά, το 1685 η Πελοπόννησος επανήλθε στους Ενετούς του Μοροζίνη. Το 1687 οι Βενετοί κατέλαβαν την Πάτρα κάνοντας κτήση τους την Ηλεία  μέχρι το έτος 1715.

Η  εποχή της Ενετοκρατίας κράτησε περίπου 30 χρόνια με καλύτερη διοίκηση αλλά οι Έλληνες υπέφεραν από τις πιέσεις των Ενετών και στο θρησκευτικό τομέα, διότι ιδρύθηκε επισκοπή στην Ώλενα, με Λατίνο επίσκοπο.

Το 1715 στην Ηλεία  επιβάλλεται η  δεύτερη περίοδο της Tουρκοκρατίας. Οι  Τούρκοι επανακαταλαμβάνουν την Ηλεία και με  τη βοήθεια Ελλήνων που μισούσαν τους Βενετούς, γιατί είχαν γίνει σκληρότεροι από τους Τούρκους. Η Ηλεία περνά τη δεύτερη Τουρκοκρατία, η συμπεριφορά των Τούρκων ήταν λιγότερη πιεστική και οι Ηλείοι εκμεταλλεύονται καλύτερα τη γη τους και ασχολούνται και με το εμπόριο. Αυτά μέχρι και την επανάσταση του Ορλόφ (1769)

Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Ηλείοι στερήθηκαν  την ελευθερία τους και τα πλούσια κτήματά τους γιατί εγκαταστάθηκαν οι Τούρκοι. Οι αγάδες και μπέηδες καταδυνάστευαν τους κατοίκους, άρπαζαν το βίος τους και όσοι δεν άντεχαν τη σκλαβιά αναγκάζονταν να φύγουν στα βουνά.

Η διαμόρφωση του εδάφους εμπόδιζε την ανάπτυξη και τη δράση των κλεφτών και αμαρτωλών, οι οποίοι θα μπορούσαν να περιορίσουν τη δράση των Τούρκων και να δώσουν κουράγιο και ελπίδα στους σκλαβωμένους.

Η περιοχή της Ηλείας αποτελούσε αρχικά και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα ένα Βιλαέτι (επαρχία) το Βιλαέτι της Γαστούνης που έτυχε να γίνει τσιφλίκι πριγκίπων από τον Βασιλεύοντα στην Τουρκική Αυτοκρατορία Οσμανικού Οίκου των Χοτομαναίων που εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα της Ηλείας τη Γαστούνη γύρω στα τέλη του 17ου  και στις αρχές του 18ου  αιώνα. Η οικονομική και στρατιωτική ισχύς των Χοτομαναίων της Γαστούνης υποχωρεί και επισκιάζεται από τους Τουρκαλβανούς που κατείχαν την περιοχή του Λάλα .

Οι Λαλαίοι αγόρασαν μεγάλες εκτάσεις από τους Χοτομαναίους και έτσι περιήλθε το μεγαλύτερο μέρος της Ηλείας στην κατοχή τους. Αργότερα όμως αποσχίστηκε ο Πύργος με 9 χωριά και δημιουργήθηκε  το Βιλαέτι του Πύργου.

Κυρίως μετά τα Ορλωφικά η ισχύς των Λαλαίων Τούρκων αυξήθηκε επικίνδυνα τόσο με την διεύρυνση των γαιοκτησιών όσο και με τη δύναμη των όπλων. Από το τελευταίο τέταρτο του 17ου  αιώνα αφού παραγκώνισαν τους Χοτομαναίους της Γαστούνης, οι Λαλαίοι, έγιναν πραγματικοί κύριοι της Ηλείας.

Ιστορική έρευνα και επιμέλεια: Θέμης Μαντάς, εκπαιδευτικός – συγγραφέας