Πρόσωπα

Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης

Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης γεννήθηκε στον Πύργο κατά το 1780 περίπου. Ήταν ο αρχηγός των όπλων του Πύργου και ο μόνος εξ επαγγέλματος στρατιωτικός. Είχε υπηρετήσει στ’ Αγγλικά τάγματα της Ζακύνθου, όπου είχε λάβει τον βαθμό του λοχαγού.

Κατά τη 10^η Μαΐου 1821 όρμησαν από το Λάλα χίλιοι περίπου Λαλαίοι Τούρκοι, «τα καλύτερα τουφέκια του Μοριά», και περιέζωσαν το Λατζόι …

Ο Βιλαέτης στο Στρέφι άκουσε τους πυροβολισμούς. Οι  Λαλαίοι ήταν κοντά του. Η ώρα για την οποία είχε προετοιμαστεί είχε φτάσει. Τότε έτρεξε στο μέσο του στρατοπέδου του και φώναξε: «Όποιος είναι χριστιανός και παλληκάρι ας έρθει μαζί μου». Εκατό μόνο από τους άνδρες του τον ακολούθησαν…

Οι αντίπαλοι συναντήθηκαν κοντά στο μύλο του Σμύλα. Η μάχη άρχισε αμέσως  με πραγματική μανία και από τα δύο μέρη… Το εχθρικό ιππικό  κατόρθωσε να αποχωρήσει  από το Βιλαέτη το μεγαλύτερο μέρος των ανδρών του. Γύρω από τον αρχηγό δεν έμειναν παρά μόνο δεκαπέντε Πύργιοι και δεκατρείς Τριφύλλιοι. Με αυτούς τους λίγους άνδρες ο Βιλαέτης κατέλαβε ένα αμπέλι, ενώ  μπορούσε ακόμη τότε να προσπαθήσει να διαφύγει.

Μετά από λίγο οι Λαλαίοι τον είχαν περικυκλώσει… Εν τούτοις ο ήρωας  με τους λίγους συμπολεμιστές του κατόρθωνε να συνεχίζει τη μάχη. Πληγώθηκε στο κεφάλι. Ο Βιλαέτης εξακολουθούσε εν τω μεταξύ να μάχεται ακόμη, ενώ οι άνδρες του λιγόστευαν από τα φονικά πυρά του εχθρού. Σε λίγο ο αρχηγός έπεσε. Μαζί του έπεσαν  άλλοι δύο από τους τελευταίους συναγωνιστές του.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο πέθανε ο ήρωας της Ηλείας, ο προασπιστής του Πύργου, σε ηλικία μόλις σαράντα ετών. Αρνήθηκε να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης και έμεινε με τους λίγους άνδρες του μαχόμενος και αποφασισμένος να πεθάνει.

ΠΗΓΕΣ:

• Κυριακόπουλος, Κ Γ. Ο Πύργος & η Ηλεία στην επανάσταση και στα χρόνια του Καποδίστρια, τ. Α: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηλείας 2003, τόμος Β, σελ.873
• Κόκκινος Διονύσιος: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ. Εκδόσεις Μέλισσα. τ.9^ος σελ. 114, 115, 116

Ιστορική έρευνα – επιμέλεια:  Φωτεινή Κλουκίνα, εκπαιδευτικός- συγγραφέας

Κλεφταρματολός Γιαννιάς

Ο Γιαννιάς (μεγεθυντικό του Γιάννης) από την Προστοβίτσα (Δροσιά Τριταίας Αχαΐας)  γεννήθηκε στα 1760. Έδρασε ως Κλέφτης και Αρματολός, στο βουνό του Ερυμάνθου, μεταξύ Αχαΐας και Ηλείας. Σύμφωνα με την παράδοση, ο τουρκοκρατούμενος τόπος του δε χωρούσε το νεαρό επαναστάτη. Πέρασε από την Αρκαδία και τράβηξε ίσια για τη Μπαρμπίτσα στη Μάνη, αναζητώντας τον περιβόητο κιόλας Κλέφτη Ζαχαριά. Στη συνέχεια εφάρμοζε όσα έμαθε κοντά του.

Η αδυναμία της Υψηλής Πύλης να κόψει με το σπαθί το Γόρδιο δεσμό που έπλεκαν πάνω στ’ απάτητα βουνά οι αδούλωτοι Κλέφτες, οδήγησε σε συμβιβασμό μαζί τους. Εδώ αρχίζει η δεύτερη περίοδος της δράσης του Γιαννιά με το διορισμό του ως αρματολού στο κατηλίκι της Πάτρας.

Απόκτησε και ένα γιο με το όνομα Γεώργιος ο οποίος (λίγα χρόνια μετά) κατά την επανάσταση του 1821 έδρασε και φονεύτηκε. Ονομαζόταν δε από τους Τούρκους ο γιός του Βελήγιωργας ή Ντελήγιωργας δηλαδή τρελοΓιώργης (παράτολμος).

Σε αυτά τα «εννέα χρόνια», που διατήρησε το αρματολίκι, ο Γιαννιάς «από τη σακούλα του πλήρωνε». Μεγάλη σημασία έδωσε στο οδικό δίκτυο με την κατασκευή της περίφημης γέφυρας του Πηνειού στο Κακοτάρι Ηλείας.

Στα 1802 αλλάζουν τα πράγματα, ο νέος Μορά-Βαλεσή Μουσταφά πασάς πρόσταξε γενικό αφοπλισμό των υποδούλων. Οι Τούρκοι πέτυχαν να δολοφονηθούν οι περιφημότεροι Κλέφτες. Το φθινόπωρο του 1805 δολοφονήθηκε ο Ζαχαριάς και τον Ιούλιο του 1804 σκοτώθηκε ο Θανάσης Πετμεζάς. Η αφαίρεση του αρματολικιού της Πάτρας και η επικήρυξη του με σουλτανικό φιρμάνι έβγαλε το Γιαννιά πάλι στο «κλαρί»…

Το τέλος του ήρωα, το έτος 1805, ήταν μαρτυρικό. Οι Τούρκοι τον πίεσαν αρχικά ν’ αλλαξοπιστήσει, εκείνος όμως απάντησε: «Χίλιες φορές κρεμάστε με, την πίστη δεν αλλάζω». Στη συνέχεια τον βασάνισαν άγρια και τον κρέμασαν μαζί με το πρωτοπαλίκαρο του Τσιμήκο και το γιατρό του στα νότια όρια της Πάτρας, στη μελικουκιά που βρισκόταν μπροστά από το εκκλησάκι του Αι Θανάση. Στο σημείο αυτό βρίσκεται σήμερα το άγαλμα του ηρωικού αγωνιστή της ελευθερίας.

ΠΗΓΗ: Κυριαζής, Β. Ν. Ο αρματολός Γιαννιάς και ο Ντελη-Γιώργης Γιαννιάς. Πάτρα 1998

Ιστορική έρευνα – επιμέλεια:  Φωτεινή Κλουκίνα, εκπαιδευτικός- συγγραφέας

Οι νεομάρτυρες Χρήστος και Πανάγος εκ Γαστούνης

Σ’ έναν από τους καταλόγους των Ελληνικών χειρογράφων της Δημόσιας Βιβλιοθήκης του Βουκουρεστίου της Ρουμανίας βρέθηκε το εξής έργο:  «Ἐν μηνί μαρτίω θ^η συμψάλλεται καί  ἡ ἀκολουθία τῶν ἁγίων νέων μαρτύρων Πανάγου καί Χρήστου, ποιηθεῖσα παρά τοῦ ἐν ἱερομονάχοις ἐλαχίστου Ζαχαρία τοῦ Καραντινοῦ τοῦ ἐξ Αἰτωλίας, αἰτήσει εὐσεβῶν τινῶν Χριστιανῶν»

Πρόκειται για ένα σημαντικό ιστορικοθεολογικό έργο που περιέχει την εκκλησιαστική ακολουθία προς τιμή δύο νέων ανθρώπων, ενός λαϊκού και του άλλου κληρικού που μαρτύρησαν από τους Οθωμανούς, γιατί δεν θέλησαν να αλλαξοπιστήσουν.

Τα γεγονότα εκτυλίχθηκαν κατά το έτος 1716. Ο πρώτος, ο Πανάγος, διατέλεσε «σύνδικος» [ άρχοντας, προεστός], ο δε δεύτερος ήταν ορθόδοξος ιερέας, ο Χρήστος. Υπέστησαν τα πάνδεινα απ’ τους βασανιστές και τέλος θανατώθηκαν.

Ο υμνογράφος, αλλά και ο συναξαριστής ιδίως, περιγράφει με φρικιαστικές σκηνές τα μαρτύριά τους και τις γενικότερες βιαιότητες των Τούρκων κατακτητών. Όσοι γλιτώνουν κρύβονται στα βουνά, άλλοι παίρνουν το δρόμο προς άλλες περιοχές. Παντού αίματα, τεμαχισμένα ανθρώπινα κορμιά.  Εκείνο όμως που καταντάει αβάσταχτο είναι η αφόρητη πίεση για αλλαξοπιστία. Οι περισσότεροι υποκύπτουν∙ άλλοι αντιστέκονται. Το τίμημα για τους δεύτερους είναι όμως βαρύτατο: ο θάνατος, και μάλιστα συνοδευόμενος από σωματικά και ψυχικά μαρτύρια.

Τα δύο πρόσωπα που κυριαρχούν γίνονται πρωταγωνιστές μιας σκληρής πάλης όχι μόνο σωματικής αλλά και ψυχικής. Φιλήσυχος πολίτης και οικογενειάρχης ο ένας και όπως είπαμε με τιμητικό αξίωμα, απλός ορθόδοξος ιερέας ο άλλος και με γενναίο φρόνημα.

Όταν έρχεται η ώρα που τα βιώματα και τα πιστεύω μπαίνουν στη ζυγαριά απ’ εδώ, κι απ’ την άλλη μεριά «τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» αυτού του κόσμου, εκεί στην κόψη του ξυραφιού ακροβατεί η ψυχή. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Το ναι ή το όχι παίρνουν άλλες διαστάσεις και σηματοδοτούν την προσωπική και την συλλογική μας ύπαρξη.

ΠΗΓΗ:  Ιωάννου Γ. Χατζή, Δ/ρος Νεωτέρας Ιστορίας Οι νεομάρτυρες Χρήστος και Πανάγος εκ Γαστούνης (2006), Ηλειακή Πρωτοχρονιά (2006), εκδ. Βιβλιοπανόραμα

Ιστορική έρευνα – επιμέλεια:  Φωτεινή Κλουκίνα, εκπαιδευτικός- συγγραφέας

Ο εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Ωλένης Φιλάρετος

Ο Εθνομάρτυρας  Μητροπολίτης Ωλένης Φιλάρετος είχε έδρα του τον Πύργο από το έτος 1802 έως το 1821. Τότε, στα μέσα του Φεβρουαρίου του 1821, διατάσσονται από τον πασά να προσέλθουν όλοι οι Αρχιερείς και οι προεστώτες της Πελοποννήσου στην Τρίπολη. Εκεί έφτασαν και ο επίσκοπος Ωλένης Φιλάρετος και ο Ιωάννης Βιλαέτης εκ Πύργου. Αν δεν πήγαιναν, θα κινούσαν  υποψίες για την επανάσταση, που ήταν έτοιμη να ξεσπάσει, και θα δίνανε αιτία να σφάξουνε τους χριστιανούς.

Ο Καϊμακάμης τους έθεσε υπό περιορισμό, τους αφόπλισε και τους έκλεισε στη δεινότατη και φρικτοτάτη φυλακή των καταδίκων στα υπόγεια του Σεραγιού της Τρίπολης.  Εκεί οι Αρχιερείς και οι Προύχοντες της Πελοποννήσου υπέμειναν πολυώδυνα βάσανα και κακουχίες κατά το πρώτο έτος του ιερού της ανεξαρτησίας αγώνα. Τα πόδια όλων ήταν δεμένα σ’ ένα ενιαίο κούτσουρο κι ένας κρίκος ογκώδης ήταν δεμένος στον τράχηλο του καθενός. Τόσο ήταν πυκνά ο ένας δίπλα στον άλλο που δεν μπορούσαν να τεντώσουν τα πόδια τους αλλά νύχτα και ημέρα, λόγω της μεγάλης στενότητας του χώρου έτρεχε συνεχώς ο ιδρώτας ποτάμι από το σώμα τους και τα ρούχα τους σάπησαν.

Παρ’ όλα αυτά, όταν έχαναν κάθε ελπίδα εξομολογείτο ο ένας στους άλλους δημόσια, μετείχαν των Αχράντων Μυστηρίων και καρτερούσαν με γενναιότητα. Και τότε μη μπορώντας να κάνουν κάτι άλλο έχυναν ποτάμι τα δάκρυα και έψαλλαν θερμές στο Θεό παρακλήσεις. Έμειναν εκεί μέχρι την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς από τους Έλληνες.

Από τις κακοπάθειες και την ατροφία ασθένησαν πολλοί. Τότε απεβίωσε ο Μονεμβασίας Χρύσανθος, συνέχεια ο Ναυπλίου Γρηγόριος, ο Χριστιανουπόλεως Γερμανός, ο Δημητσάνης Φιλόθεος, ο Παπαλέξης και ο Θεόδωρος Δεληγιάννης από τα Λαγκάδια της Γορτυνίας.

Ο επίσκοπος  Ωλένης Φιλάρετος και ο Πανάγος Κυριακός πέθαναν εξαντλημένοι, δύο ημέρες μετά από την Άλωση της Τριπολιτσάς, το Σεπτέμβριο του 1821.

ΠΗΓΕΣ:

• Ζαφειρόπουλου, Ι. [1851]. Οι αρχιερείς και οι προύχοντες εντός της εν Τριπόλει φυλακής εν έτει 1821, εκδ. Βεργίνα 2002
• Φραντζή, Α. Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, τ. Β΄ Αθήνα 1976

Ιστορική έρευνα – επιμέλεια:  Φωτεινή Κλουκίνα, εκπαιδευτικός- συγγραφέας

Η Οικογένεια Αυγερινών

Πρόκειται για μια από τις σπουδαιότερες Πυργιώτικες οικογένειες πολιτικών. Η οικογένεια Αυγερινού καταγόταν από τα Αυγερινάτα Κεφαλλονιάς, τα οποία εγκατέλειψε και εγκαταστάθηκε στο χωριό Δούκα Ηλείας γύρω στο 1680. Εκατό χρόνια περίπου αργότερα, η οικογένεια μετεγκαταστάθηκε στον Πύργο. Ως γενάρχης του κλάδου του Πύργου αναφέρεται ο Γεώργιος Αυγερινός, ο οποίος εργάστηκε στους Τούρκους αγάδες της περιοχής ως γραμματικός. Ασχολήθηκε με το εμπόριο και με την εκμετάλλευση της γης. Απέκτησε τεράστια περιουσία και σύντομα η οικογένεια Αυγερινού επισκίασε τις παλαιότερες. Έχοντας επιρροή στην τουρκική τοπική διοίκηση κατάφερε να πετύχει ειδικά προνόμια για την ευρύτερη περιοχή του Πύργου, ενώ παράλληλα ενίσχυσε την δική της επιρροή στους τοπικούς πληθυσμούς. Κατά τη διάρκεια τής Επανάστασης του 1821 πολλά μέλη της έλαβαν μέρος σε μάχες αλλά κυρίως ασχολήθηκαν με το πολιτικό σκέλος. Από τότε και μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα οι Αυγερινοί αντιπροσώπευαν την Ηλεία στο ελληνικό κοινοβούλιο. Η ακμή της οικογένειας βέβαια κράτησε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οπότε και απεβίωσε ο Ανδρέας Αυγερινός.   Τα σημαντικότερα μέλη της οικογένειας ήταν ο Γεώργιος Αυγερινός, γενάρχης του Πυργιώτικου κλάδου και πρόκριτος, ο Δημήτριος Αυγερινός, πληρεξούσιος της Ηλείας και πρόκριτος, ο Αγαμέμνων Αυγερινός, πρόκριτος και βουλευτής, ο Πέτρος Αυγερινός, ένας από τους σημαντικότερους δημάρχους του Πύργου, ο Χαράλαμπος Αυγερινός, δήμαρχος επίσης του Πύργου, ο Νάκης Αυγερινός, ο Ανδρέας Αυγερινός, βουλευτής Ηλείας και Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων και, τέλος, ο Αλέκος Παναγούλης, εγγονός επ’ αδερφή του Χαράλαμπου.

Ιστορική έρευνα και επιμέλεια: Θέμης Μαντάς, εκπαιδευτικός – συγγραφέας

Αναγνώστης Παπαχριστόπουλος – Καπετάν Βέρας – Γιάννης Διάκος

Ήταν το 1825 που έφτασε ο Ιμπραήμ από την Αίγυπτο στο Νιόκαστρο, με μιλιούνια στρατό και ιππείς. Όλο αυτό το στράτευμα προχωρούσε από το Νότο προς το Βορά. Ξεκίνησε από τα Μεσσηνιακά Κάστρα  με κατεύθυνση προς την Πάτρα. Από εκεί σχεδίαζε να περάσει στο Μεσολόγγι για να βοηθήσει τον Κιουταχή στην κατάκτηση της πόλεως.

Το Νοέμβριο του 1825, οι κατά ξηράν δυνάμεις έφθασαν στα Μπουγάζια της Λίμνης της Αγουλινίτσας. Μέσα στα νησίδια της Λίμνης βρίσκονταν τα γυναικόπαιδα που υπεράσπιζαν οι οπλοφόροι της Αγουλινίτσας, του Πύργου και μερικοί από τα χωριά του Φαναρίου. Επειδή όμως υπήρχε βούρκος στη λίμνη και δεν ήταν εφοδιασμένος με ειδικά μονόξυλα, αναγκάστηκε να επιτεθεί με τους στρατιώτες του.  Το ιππικό αδυνατούσε να προχωρήσει λόγω του βάθους των υδάτων. Ο Πασάς εξοργισθείς ώρμησε ο ίδιος, αλλά παρ’ ολίγον να πνιγεί. Η μάχη στα Μπογάζια της λίμνης της Αγουλινίτσας θεωρείται αποτυχία του Ιμπραήμ…

Το πέρασμα της στρατιάς του Ιμπραήμ από τον Πύργο και τη Γαστούνη συνοδεύτηκε με αρπαγές, καταστροφές και πυρκαγιές. Ήταν απόγευμα 9 Νοεμβρίου 1825. Ο Ιμπραήμ με το στρατό του πλησίαζε τα Σαβάλια. Οι οπλοφόροι του χωριού με καπετάνιο τον υποχιλίαρχο Αναγνώστη Παπαχριστόπουλο καθυστέρησαν τον εχθρό και σκοτώθηκαν όλοι, αφού προηγουμένως είχαν σκοτώσει υπερδιπλάσιους Τουρκοαιγυπτίους. Ήταν ένα ακόμη ολοκαύτωμα στο βωμό της Ελευθερίας.

Η μάχη του Βαρθολομιού έγινε την 9-11 Νοεμβρίου 1825. Ξεκίνησαν 180 Έλληνες, από το Κάστρο του Χλεμουτσίου, με επί κεφαλής τον καπετάν Βέρα και τον καπετάν Γιωργάκη Βαρθολομιώτη «ἄνδρας τῷ ὄντι γενναιοτάτους» να βοηθήσουν τους αμυνόμενους στο Βαρθολομιό. Όταν οι Αιγύπτιοι είδαν το ερχόμενο σώμα των Ελλήνων στράφηκαν εναντίον τους. Οι Έλληνες αναγκάσθηκαν να καταφύγουν στα αμπέλια του Βαρθολομιού, που βρίσκονταν έξω από το χωριό. Αμύνονταν πολύ καλά επιφέροντας μεγάλες απώλειες στον εχθρό. Για κακή τους, όμως, τύχη  άρχισε να πέφτει ραγδαία βροχή, έτσι ώστε τα όπλα τους δεν μπορούσαν πλέον να λειτουργήσουν και ο αγώνας εγίνετο με τα σπαθιά, σώμα με σώμα. Εφονεύθησαν όλοι πλήν ενός.

Η στρατιά του Ιμπραήμ, μετά την πτώση του Μεσσολογγίου (10 Απριλίου 1826), είχε επιστρέψει και λεηλατούσε το Μοριά.

Στην από 12 Μαΐου 1826 αναφορά του, ο Δήμος Κανελλόπουλος από την Ανδρίτσαινα κάνει λόγο για την πραγματικά ηρωική άμυνα στο μοναστήρι του Ροφιά, στις εκβολές του Αλφειού. Εκεί αμυνόταν ο Πύργιος στρατηγός Γιάννης Διάκος ή Ζορμπάς, ο οποίος δεν δέχτηκε να αποχωρήσει, μαζί με τους στρατιώτες του. Έμεινε στη θέση του, ηρωικά μαχόμενος τις τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις μέχρι θανάτου.

Οι θυσίες όλων αυτών των αγωνιστών χάρισαν στον τόπο μας τη λευτεριά. Τους αξίζει να τους θυμόμαστε.

ΠΗΓΕΣ :

• Ο Πύργος και η Ηλεία στην Επανάσταση και στα χρόνια του Καποδίστρια, Κωνσταντίνος Γρηγορίου Κυριακόπουλος, Α’ Τόμος, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηλείας 2003, σ. 571, 568, 564, 565,568, 569, 570, 573, 574, 576-577,  Β΄ Τόμος, σ. 627-628
• Παναγιώτης Γιόβας Η 25^η Μαρτίου και τα Σαβάλια της Ηλείας, εκδ. Βιβλιοπανόραμα, 2009, σ. 30

Ιστορική έρευνα – επιμέλεια:  Φωτεινή Κλουκίνα, εκπαιδευτικός- συγγραφέας